Dr. Mithat Atabay

Montreux Boğazlar Konferansı sırasında uzlaşılmasında güçlük çekilen konular beş başlık altında toplanabilir: Bunlar; Boğazlarda ticaret gemilerine yapılan hizmetler nedeniyle vergi ve harç tahsili, savaş ve yardımcı gemilerin Boğazlardan geçmesi için uygulanacak yöntem, Boğazlar Komisyonu’nun kaldırılması, Bölgesel paktlar ve Milletler Cemiyeti ve Sözleşmenin yürürlüğe girmesi ve süresidir.

Türkiye’nin konferansa sunduğu metinde ticaret gemilerinin Boğazlardan geçişlerinde sağlık, kılavuzluk, fenerler, römorkör gibi hizmetleri karşılığında vergi ya da harç alınmasına ilişkin olarak hüküm mevcuttu. Söz konusu hüküm Lozan Boğazlar Sözleşmesi’nden çok küçük bir değişiklikle ithal edilmiş olup özellikle sağlık ile ilgili bölüm hem ticaret gemilerini hem de çevre sağlığını koruma amacına yönelikti.

Boğazlarda Türk limanlarına uğrayacak olan gemilerin bu harçları ödemeleri gayet doğal sayılıyordu. Asıl sorun, Boğazları transit geçecek gemilerin ödeyeceği harçlardı. 

Konferansta yapılan tartışmalar sırasında Türk heyeti, kılavuzluk ve yedeğe alma hizmetlerinin barış zamanında isteğe bağlı olmasını kabul etti. Buna karşılık sağlık harcında ısrar etti. Bu harcın gelecekte arttırılmayacağına dair güvence verdi.

Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanmasından sonra bugün yürürlükte bulunan sağlık harcı; Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nde belirlenen tonalito başına 0,075 Altın Frank’tı. Ancak Altın Frank bugün yürürlükte olmadığı için Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü, bu konuda nasıl bir yol izleyeceğini Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’ndan sormuştu. Merkez Bankası da bir Altın Frank’ın indirimli değerini 1983 yılında 0,8063 Dolar olarak hesaplamış ve sağlık harcı olarak her gün Resmi Gazete’de yayınlanan 1 Dolar’ın döviz alış kuru, 0.8063, sözleşmedeki 0.075 miktarı ve gemi tonu ile tespit edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Halen bu hesap uygulanmaktadır.

Hâlbuki bu hesaplamanın yapıldığı sırada 1 ons altın 42 Amerikan Doları’ydı. Bugün bir ons altının fiyatı 1.931 Amerikan Doları’dır. O nedenle Türkiye uygulamakta olduğu harcın tahsilinde büyük bir kayıp içerisindedir.

Bu konuda iki iş adamı dava açarak Boğazlardan geçen gemilerden alınacak bedelin tekrar hesaplanmasını istediler. Güncelleme olumlu sonuçlanırsa, 1983’ten günümüze kadar değiştirilmeyen geçiş hizmet bedelinden kaynaklanan büyük gelir kayıpları önlenmiş olacaktır.